Elektriciteitsmarkten worden beheerd door een tussenpersoon aan wie producenten en consumenten een bod doen. In België is EPEX Spot Belgium de tussenpartij voor zowel de day-ahead markt als de intraday markt. Zoals besproken in het artikel over energiemarkten, is de day-ahead markt een elektriciteitsmarkt, terwijl de intraday markt een georganiseerde over-the-counter markt is. Het mechanisme om de toewijzingsprijs en de volumes op een (day-ahead) elektriciteitsmarkt te berekenen, werkt op basis van de merit order curve.
De merit order als basis van het mechanisme van de day-ahead markt
Voor elke vooraf bepaalde periode van 1 uur, worden de productiebiedingen samengevoegd tot een aanbodcurve. Aangezien de biedingen gerangschikt zijn naargelang de (oplopende) prijs, wordt naar deze curve verwezen als de merit order curve. Hernieuwbare grondstoffen hebben een zeer lage marginale kost (de zon en de wind zijn gratis) en kan men onderaan deze curve terugvinden. Nucleaire energie heeft ook een lage operationele kost en volgt de hernieuwbare energie op in de rangschikking. Voor lage (of niet-bestaande) CO2-prijzen zijn de operationele kosten van een kolencentrale meestal lager dan deze van een stoom- en gascentrale (STEG, ook gekend als CCGT-centrale). Piekcentrales, die bedoeld zijn om zeldzame vraagpieken te dekken (bijvoorbeeld op een uitzonderlijk koude winterdag), worden vaak aangedreven op diesel of benzine en hebben daardoor de hoogste operationele kost. Een voorbeeld van de merit order curve kan u vinden in onderstaande grafiek.
De marktbeheerder zal ook de de consumptiebiedingen samenvoegen om een vraagcurve te vormen. Het snijpunt van de vraag- en de aanbodcurves bepaalt de transactieprijs en het transactievolume. Alle productiepartijen zullen deze transactieprijs ontvangen voor de elektriciteit die zij op het net brengen. Alle marktpartijen die elektriciteit afnemen betalen eveneens deze prijs.
Bij het observeren van de merit order curve kan men opmerken dat een toename van hernieuwbare energie-biedingen de transactieprijs naar beneden zal halen (voor een zelfde aanvraagcurve) en zo de duurdere partijen uit de markt zal duwen. Dit is de reden waarom groothandelsprijzen in bijvoorbeeld Duitsland sterk gedaald zijn sinds het begin van de Energiewende. Ook in België zijn de groothandelsprijzen gedaald over de laatste jaren. Dit is niet noodzakelijk zichtbaar in goedkopere elektriciteitsfacturen voor de eindconsument, omdat de energiecomponent slechts een derde van de factuur bedraagt. De overblijvende twee derden bestaan uit belastingen, heffingen en distributietarieven.
Men kan ook opmerken dat de duurste geselecteerde energiecentrale zijn marginale kosten ontvangt terwijl de transactieprijs (marktprijs) voor de andere centrales hoger ligt dan de operationele kosten. Het verschil tussen de transactieprijs en de marginale kosten laat de producenten toe om ook hun vaste kosten terug te verdienen. Enkel als de transactieprijs hoger is dan de som van de marginale en de vaste kosten, is de technologie aantrekkelijk voor investeerders. Investeringen in productiecapaciteit zijn van cruciaal belang voor de bevoorradingszekerheid. Om risico’s bij investering in productiecapaciteit te verminderen, kunnen netbeheerders capaciteitsmechanismen gebruiken. Deze worden in dit artikel besproken.